"Erased de Kooning"

Bu ne diyorsanız, hemen anlatayım. Robert Rauschenberg'in "Erased de Kooning"i. Önce bu adamın kim olduğundan biraz bahsedelim.

Rauschenberg 1960 Amerika'sında kendinden önce varolan ve üzerine epeyce spekülasyonlar yapılmış Soyut Dışavurumculuk akımının ilkelerini ve amaçlarını alaşağı eden Neo-Dada etiketinden çıkış yapmış sanatçılardan biri. Soyut Dışavurumculuk'un bireysel aşkınlığı ilahi bir havayla yücelten tavrına karşı 1950 ortalarında eski Dada ruhunu, onların metodlarını kullanarak canlandırmayı amaç edinmiş sanatçılar olarak, Mark Rothko, Jackson Pollock ve Clyfford Still gibilerini eserleriyle sanat galerilerinden koşarak uzaklaştıran Rauschenberg ve arkadaşlarının genel tavrı sanatı Pop Art'a doğru ilerletirken, dalga geçe geçe yerle bir ettikleri modern hayatın insanlara çaktırmadan yutturduğu tüm kavramların içini boşaltmaya da başlamaktı.

Bu noktada Dada'dan faydalanıldığı düşünülürse, bu insanların ne kadar yıkıcı oldukları ve aslında yaşadıkları dünyanın ve onunla ilintili olan şeylerin ne kadar boş olduğunu düşündükleri; varolan sistemlerle dalga geçip bu anlamsızlığı en az o sistemler kadar saçma olduğunu bildikleri eserleriyle veya etkinlikleriyle insanların gözüne gözüne sokmaya çalıştıkları; zaman içinde saygı duyulan bir hale gelen ne varsa hepsini yerin dibine geçirip, miras bırakılmış bu bilgi birikiminin içinde bal kavanozuna düşmüş karıncaya dönüşen insanlığa biraz nefes alacakları ve belki de üstüne çıkıp kendilerini kurtarabilecekleri ufak bir hava kabarcığı yaratıp onları yabancılaştırmayı hedefledikleri görülebilir.

Rauschenberg de diğerleri gibi, Soyut Dışavurumculuk akımının insanları içine soktuğu kişisel transandantal yoğunluğu bozmak için zaten epey çabalamıştı. "Erased de Kooning"de de hayranı olduğu Willem de Kooning'in bir eserini bir şekilde alıyor de Kooning'in kapısını çalarak ve sonra da silgiyle siliyor. Sonunda sanat tarihinde epeyce konuşulmuş bu resim ortaya çıkıyor. Görenlerin ilk tepkisiyle son tepkisi hep aynı bu işle ilgili. Dahiyane olarak nitelendirilen bu işin, modern sanattan hazzetmeyen insanların bile eğlenceli ve "playful" haliyle bu resmi benimsemesine hiç de şaşmıyorum açıkçası. İlk iki paragrafta anlatılan her şeyi bir anda gözler önüne seriyor aslında bu haliyle bu resim. Geçmişe, o yük olarak taşınan birikime saygı duyulması ve 1950lerdeki en önemli sanatçılardan biri olarak addedilen de Kooning'in bir eseri gibi saygı duyulan ve en çok hayranı olunan bir şeyin dahi, o birikimi yaratan kalemin diğer ucundaki (yaratan fırça/kalem Soyut Dışavurumculuk ise diğer taraftaki sileni Neo-Dada) silgiyle silinebileceğinin kanıtı olarak açık açık kendini belli ediyor "Erased de Kooning".

Ben de, her ne kadar Soyut Dışavurumculuğun meftunlarından biri olsam da, bu düşünceye ve bu resme hayranım sanırım. Bana bir şeyin silinmesi, başka bir şeyin yaratılması için boş bir alan yaratır cümlesinin resme dökülmüş hali gibi gelir eskiden beri. Şimdi tabii aynı cümlenin görüntüsünü, bilgisayarlarımızda boş alanlar yaratmak için dosya silerken görebiliyor ve deneyimleyebiliyoruz. Bu kadar basit bir olgunun bu kadar süslenmesi ve sonunda böyle bir eserin önüne kendisinden her bahsedildiğinde "önemli" ve "değerli" sıfatlarının eklenmesi bir çok kişiye anlamsız gelecektir. O halde kendilerine diyecek tek kelime bulamamaktayım zira aklımıza gelen her düşünce zaten kendisinden ortaya çıktığı basit bir kelimeye veya cümleye dayandırılabilir. Artık sadece teknolojinin bizi şaşırtabildiği, düşünce sistemlerinin ve felsefe dediğimiz şeyin uzunca bir süredir bizi varlığından haberdar etmediği zamanlarda yaşadığımızdan olsa gerek yaratıcılığın bu süre boyunca ve hala, yorumlarla varlığını hissettirdiğini de hatırlatmama gerek var mı bilmiyorum. Bu yüzden bu Rauschenberg yorumu, yorumlarla anlam kazanan Post İzlenimcilik ve sonrası sanat akımlarının bugüne kadar böyle basit bir olguya getirdiği en güzel yorumlardan biridir kanımca. Beğenmeyen bakmasın.

Peki buraya neden böyle bir şeyi yazdım diye soracak olursanız -ki şu anda bu yazıyı buraya kadar okumuş olduğunuzdan şüpheliyim, bu aralar silinmiş olan bir yerler var içimde ve içimde koca koca boşluklar hissediyorum. Yaptığım her işte bu boşlukların ardındaki silik izleri görüyorum ama ne o izleri tekrardan çizmek için elime alıyorum kalemi, ne de üzülüyorum kendiliğinden silinmiş olduklarını görünce. Gördükçe de "Erased de Kooning" aklıma geliyor; demek ki silinen şeylerin üzerine yeni şeyleri çizmek için bu kadar süredir kalemimle -klavye mi demeliydim acaba?- yaptığım kazı çalışmaları (bkz: Excavation - Willem de Kooning) ve kalemimin arkasındaki silgim -o halde buna da "back" tuşu diyebilirim sanırım- epeyce ilerletmiş beni diyorum. İşte bazen bazı şeyleri hiç acımadan silmek gerekiyor ve sanırım bu silinecekler hep de en severek ve özenerek çizdiklerimiz oluyor.

Ucunda silgi olmayan kalem almayın. Tükenmez kalem de kullanabilirsiniz, istediğiniz sorudan da başlayabilirsiniz.